"Γράμμα στον πατέρα", Φραντς Κάφκα, - Συνάντηση με τη Λέσχη Ανάγνωσης της Β' Λυκείου

 

Κυριακή απόγευμα , 18 Δεκέμβρη, και συναντηθήκαμε με τα παιδιά της Λέσχης Ανάγνωσης της Β Λυκείου στη φιλόξενη βιβλιοθήκη του σχολείου. Το τελευταίο βιβλίο για το 2022 ήταν το «Γράμμα στον πατέρα» του Φραντς Κάφκα. ‘Ένα βιβλίο που άλλους δυσκόλεψε, άλλους κούρασε,  αλλά σε όλους μας άφησε μια πικρή γεύση. Ένας χείμαρρος σκέψεων και συναισθημάτων του συγγραφέα, ένα «κατηγορώ» αλλά και ένα «αθωώνω», ένα «εσύ φταις, αλλά εγώ φταίω περισσότερο».

Η Άννα Μαρία μας είπε πως το βιβλίο της άρεσε και σε αρκετά σημεία ταυτίστηκε με τον ήρωα. Αισθανόταν σε όλη της διάρκεια της ανάγνωσης πως ο πατέρας του Κάφκα ήταν αυταρχικός και ο νεαρός Φραντς όφειλε να τον υπακούει. Η Κωνσταντίνα μπερδεύτηκε από το γεγονός πως αρκετά θέματα επανέρχονταν στο προσκήνιο, παρόλο που η αφήγηση διατηρούσε μια γραμμικότητα. Ήταν ολοφάνερο πως ο συγγραφέας είχε ενοχές για όσα έγραφε και ο πατέρας έλεγχε κατά τρόπο απόλυτο τη ζωή του. Στη Γκιουλσέν το βιβλίο άρεσε πολύ – η ίδια έχει διαβάσει και τη Μεταμόρφωση του Κάφκα- και σε αρκετά σημεία ένιωσε πολύ άβολα συναισθηματικά για τον συγγραφέα – όχι γιατί ταυτίστηκε μαζί του, αλλά συμπάσχοντας με τα όσα περνούσε. Με τη Γκιουλσέν συμφώνησε και η Ζωή η οποία ταυτίστηκε  μερικώς με το συγγραφέα και τον τρόπο που εκδήλωνε κάποιες σκέψεις του.

Η Ισμάρα – που έχει διαβάσει τη Δίκη του ιδίου- είπε ότι αυτό που τη γοήτευσε στο βιβλίο ήταν πως ο Κάφκα εξηγούσε αναλυτικά πως ο πατέρας διαμόρφωσε ολόκληρη την προσωπικότητά του και ταυτίστηκε μαζί του. Αντίθετα η Ρένα ούτε ταυτίστηκε με τον συγγραφέα, ούτε το βιβλίο της άρεσε. Την Έλενα την κούρασε το πολυτονικό σύστημα μετάφρασης του βιβλίου καθώς και το ότι έθιγε πολλά θέματα που δε μπόρεσε να παρακολουθήσει μέχρι τέλους. Παρόλα αυτά κατανόησε τη στάση και το συναίσθημα του συγγραφέα. Ο Αργύρης μας είπε πως ενώ αρχικά τον κέρδισε το βιβλίο, μετά κάπου έχασε το νήμα της αφήγησης , από τις συνεχείς επαναλήψεις αλλά και την εισαγωγή θεμάτων που δεν τα βρήκε όλα ενδιαφέροντα. Βέβαια αυτό που ήθελε να δηλώσει ο συγγραφέας μέσα από αυτό το χειμαρρώδες γράμμα ήταν ξεκάθαρο: η αίσθηση μηδαμινότητας, η συνεχής καταπίεση από την πολύ ισχυρή προσωπικότητα του πατέρα του, η ειρωνική αντιμετώπιση όλων των επιθυμιών και των επιδιώξεών του από εκείνον, οι ενοχές που ένιωθε για τα ίδια του τα συναισθήματα.

Η Κωνσταντίνα αναφέρθηκε στο πως ο πατέρας αποτελούσε για το νεαρό Κάφκα το πρότυπό του άντρα που έπρεπε να γίνει, αλλά δε θα μπορούσε ποτέ να το φτάσει. Θεωρούσε πως θα του φερόταν αλλιώς , αλλά δε θα τα κατάφερνε έτσι κι αλλιώς να σταθεί αντάξιος των προσδοκιών του. Οι συνεχείς επαναλήψεις και οι αναφορές στα ίδια θέματα ερμηνεύονται από το γεγονός ότι το γράμμα αυτό είχε προσωπικό χαρακτήρα , ήταν ένα γράμμα συνειρμικά γραμμένο με μοναδικό σκοπό να εκφράσει όλα όσα είχε μέσα του ο συγγραφέας και τον ταλαιπωρούσαν. Ο συγγραφέας όφειλε να προσαρμόζεται στα θέλω του πατέρα εκμηδενίζοντας τον εαυτό του , αλλά και δίχως να κερδίζει τίποτε ουσιαστικό, αφού ούτε εκείνον ικανοποιούσε ούτε τον εαυτό του. Η Ελένη βρήκε πολύ οικείο το θέμα του γράμματος, ένα θέμα που συναντάται σε πολλές οικογένειες ακόμη και σήμερα. Ο συγγραφέας κατηγορεί και τον εαυτό του και τον πατέρα του για τη σχέση αυτή που είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους: ενοχικός και φοβητσιάρης ο ίδιος αλλά και ο πατέρας του. Ισομοιράζει τις ευθύνες, αφού είναι πολύ δύσκολο να κατηγορήσεις ευθέως τους γονείς σου, είναι πιο εύκολο να έχεις ενοχές ο ίδιος. Οι επαναλήψεις δεν την κούρασαν , αφού αυτό το χειρόγραφο δεν είχε σκοπό να το εκδώσει ο Κάφκα, αλλά αποτελούσε ένα εξομολογητικό κείμενο ανακούφισης του θυμικού του ίδιου.

Η Αντριάνα επίσης δήλωσε πως την κούρασαν οι επαναλήψεις . Αυτό που ήταν εμφανές ήταν πως ο πατέρας είχε ασκήσει μεγάλη επίδραση στο γιο του . Είχε μεγάλες προσδοκίες γι αυτόν και το παιδί αισθανόταν πως δεν μπόρεσε ποτέ να τις εκπληρώσει. Η ίδια ταυτίστηκε με τον ήρωα σε κάποια σημεία της αφήγησης. Η Μπιργκιούλ ,παρόλο που την κούρασε το βιβλίο, το βρήκε πολύ συγκινητικό, αφού ο συγγραφέας ξεδιπλώνει μια σειρά από βαθιά συναισθήματα σε αυτό. Στην Πόπη, ενώ αρχικά άρεσε το βιβλίο, στην πορεία την κούρασε . Σίγουρα δεν της άρεσε η αυταρχικότητα του πατέρα και η εν γένει στάση του απέναντι στο ίδιο του το παιδί. Ξεχώρισε αρκετές σκηνές, όπως εκείνη στο τραπέζι την ώρα του φαγητού « [..] ‘Έπρεπε κανείς να προσέχει να μην πέφτει και το ελάχιστο από το φαγητό του, αλλά πάντοτε βρίσκαμε τα περισσότερα ψίχουλα κάτω από το δικό σου κάθισμα.» . Ο Μανώλης συμφώνησε με την τοποθέτηση της Πόπης και δε θέλησε να τοποθετηθεί εκτενέστερα.

Το βιβλίο είναι πολύ σκληρό και μας φέρνει αντιμέτωπους με τα ελλείμματα και τη δεσποτική στάση μιας γενιάς πατεράδων που δεν (;) υπάρχουν σήμερα. Ένας πατέρας που καλλιεργεί τις ενοχές στο παιδί του, επειδή ζει σε ένα καλύτερο οικονομικά περιβάλλον απ ότι έζησε ο ίδιος, που δεν δίνει σημασία στα προσωπικά του επιτεύγματα, που υποτιμά διαρκώς την παρουσία του, που επιβάλλει νόμους που ο ίδιος δικαιούται να  παραβιάζει. Η μητέρα του , που θα περίμενε κανείς που θα του συμπαραστεκόταν , μάλλον δικαιολογούσε τον πατέρα και εμπόδιζε έτσι και πάλι την προσέγγιση των δύο ανδρών.  Και έτσι όπως λέει ο ίδιος: « Γι αυτό το λόγο ο κόσμος ήταν μοιρασμένος για εμένα σε τρία μέρη: στο πρώτο ζούσα εγώ, ο σκλάβος, κάτω από νόμους που είχαν εφευρεθεί για μένα και δεν μπορούσα , χωρίς να ξέρω για ποιο λόγο, να ανταποκριθώ σε αυτούς με συνέπεια. Στο δεύτερο που ήταν απέραντα μακριά μου, ζούσες εσύ , απασχολημένος με την διακυβέρνηση και τις διαταγές. Γινόσουν έξω φρενών όταν οι εντολές σου δεν εφαρμόζονταν . Τέλος στο τρίτο μέρος ζούσαν οι υπόλοιποι άνθρωποι ευτυχισμένοι και ελεύθεροι από εντολές και υπακοή».

 Ακόμη και στο θέμα του γάμου και της οικογένειας , ο Κάφκα απέτυχε , αφού  : «Έτσι όπως είμαστε ο γάμος μου είναι απαγορευμένος , διότι αποτελεί, αποκλειστικά , προσωπικό σου προνόμιο.»

Καταλήξαμε πως το βιβλίο ήταν πολύ σκληρό αλλά βοηθά τον αναγνώστη αν αναγνωρίσει πέρα από τα προβλήματα της σχέσης του συγγραφέα με τον πατέρα του δικές του αντίστοιχες εμπειρίες και να χαρτογραφήσει τη δική του πορεία στον κόσμο.

Με τη συνάντηση αυτή ολοκληρώνεται το 2022. Στην πρώτη συνάντηση του 2023 θα μιλήσουμε για το βιβλίο του Χρήστου Οικονόμου: «Κάτι θα γίνει, θα δεις».